PO raad stelt: WWZ brengt primair onderwijs in grote problemen

Hoe leraren moeten veranderen

Met drie petten op mijn hoofd opende ik vanochtend mijn mail en las ik een bericht vanuit de school van mijn kinderen over een brief die namens onze school naar alle ouders is gestuurd. Deze brief is bedoeld om het standpunt van school toe te lichten aangaande de Wet op Werk en Zekerheid (kortweg de WWZ). Ook de kranten hebben vanochtend veelvuldig bericht over deze wet en de impact daarvan op het primair onderwijs. Zo kopt het NRC Handelsblad met Tekort aan invalkrachten op scholen door ‘flexwet’ Ik lees het, ik lees het nog een keer en ik merk dat ik een frustratie voel over deze discussie. Wat is er aan de hand?

De WWZ

De Wet Werk en Zekerheid is een wet die de positie van flexwerkers op de gehele arbeidsmarkt moet versterken. Door deze wet hebben medewerkers eerder recht op een vast contract. Deze wet geldt overigens enkel nog voor het bijzonder onderwijs (het openbaar onderwijs volgt waarschijnlijk later). Dit punt, het feit dat leraren eerder een vast contract moeten hebben is volgens school het probleem.

De PO-raad (de vereniging van basisschoolbesturen) heeft een onderzoek gedaan onder basisscholen en komt met de conclusie dat het basisscholen niet meer lukt om vervanging te vinden bij ziekte van leerkrachten door de WWZ. Gevolg; werkdruk wordt hoger, ziekeverzuim neemt toe, nog meer ziekte, klassen worden naar huis gestuurd etc etc. Een grote vicieuze cirkel van ellende. Maar waarom is deze wet nu het probleem? De brief van onze school licht toe: “De WWZ houdt geen rekening met de specifieke situatie in het onderwijs”. Wat is dan die specifieke situatie? School legt uit:

“In het primair onderwijs worden alle zieke leraren in principe vervangen omdat de leerlingen niet naar huis kunnen worden gestuurd. De WWZ is hier het probleem. Om een zieke leraar namelijk te kunnen vervangen is het nodig dat scholen hun leraren flexibel in kunnen zetten. Scholen kunnen nu ziekte en of plotselinge afwezigheid van een leerkracht door bijv. een begrafenis, gedeeltelijk opvangen met vervangingspools. In deze flexpool krijgt een deel van het personeel dan een vast contract. Het is niet mogelijk om alle vervangers vast werk te geven omdat er niet altijd werk is. Dat zou dan teveel geld kosten want er zijn ook weken dat er niet vervangen hoeft te worden. Er zijn ook weken dat er vervangers nodig zijn op alle scholen tegelijk (bijv. bij een griepgolf). Daartoe zijn extra vervangers nodig. Volgens de regels van de WWZ moeten deze vervangers al een contract krijgen wanneer zij in drie jaar tijd, zes keer één dag een zieke collega hebben vervangen. Die grens is snel gepasseerd. Dat betekent dat een schoolbestuur wel erg veel vervangers nodig heeft om aan de vraag te kunnen voldoen. Het gevolg hiervan is dat veel verschillende vervangers voor de klas niet goed is voor de kinderen. Vervangers kennen de klas niet, kennen de school niet, en kennen de leerlingen niet. Vooral bij kwetsbare kinderen in het speciaal basis- en speciaal onderwijs is dat een slechte zaak.  Het inzetten van uitzendkrachten is overigens ook geen optie. De loonkosten zouden daarmee 25% stijgen.

De rest van de brief legt uit dat het probleem verder reikt dan de vaste contracten discussie, maar dat ook vervangers zelf liever de langere vervangingen doen (zwangerschapsverlof bijv.) dan de kortdurende vervangingen. Daarnaast is er extra werk te doen voor vluchtelingenkinderen en de cao biedt ook te weinig mogelijkheden. Enfin, problemen problemen dus. De PO-raad wil graag dat er een aanpassing in de wet komt voor het onderwijs. Wat die aanpassing dan precies moet zijn wordt niet duidelijk in de brief. Wel is men ontevreden met het plan vanuit de Tweede Kamer dat er nu een verkenner aangesteld wordt om het probleem te analyseren; dit duurt men veel te lang.

Het is al langer bekend dat er een tekort aan leraren aan het ontstaan is. Het Algemeen Dagblad heeft in 2014 hierover al een bericht gedeeld dat er vanaf 2016 een tekort zou ontstaan: Vanaf 2016 loopt lerarentekort op (AD). Later, in 2015 en 2016 zijn hier diverse nieuwsberichten over te lezen geweest. Scholen proberen uit alle macht creatieve manieren om leerkrachten te vinden, zelf Facebook wordt daarvoor ingezet op een school in Nijkerk: Schrijnend tekort aan invallers op basisscholen (AD). En dit lijkt ook een groot deel van het echte probleem te zijn, er zijn simpelweg te weinig leerkrachten. Dit merkt een school bij het vinden van nieuwe leraren voor de reguliere “vaste” lessen door lange sollicitatietrajecten, maar het is het meest evident in panieksituaties bij plots wegvallende capaciteit door bijv. ziekte. Als de vervangingspool leeg is, heeft een school geen alternatief. Ondanks de plannen van minister Bussemaker neemt het aantal studenten op de PABO steeds verder af. Kortom; dit probleem wordt alleen maar groter.

Te weinig gebruik maken van de mogelijkheden in de WWZ

De onderwijsbond herkent de signalen van de schoolbesturen en ziet natuurlijk ook de toestroom op de PABO afnemen. Ondanks dat ze de PO-raad gelijk geven dat de WWZ extra lastig is in deze situatie vindt de bond wel dat ze te weinig gebruik maken van de mogelijkheden in de WWZ: Tekort aan invallers op basisschool tast kwaliteit van lessen aan (AD). Het ontslagrecht is versoepeld waardoor er sneller van medewerker afscheid genomen kan worden en het flexrecht geeft de mogelijkheid om parttime contracten te geven. Ik snap dat de scholen de WWZ vooral de schuld geven; leraren ontslaan is natuurlijk niet populair en risico lopen op extra contracten waarvoor geen geld is, is ook niet hun wens.

Specifieke situatie of niet?

Even terug naar het begin. Onze school stelt dat de WWZ te weinig rekening houdt met de specifieke situatie in het onderwijs. Hoe specifiek is het? Als ik het vergelijk met de Zorg, dan spelen deze thema’s hier ook. Je wilt ook niet dat cliënten in bijv. een verzorgingshuis steeds wisselende gezichten zien, of dat cliënten niet behandeld worden. Precies hetzelfde. Zo maar een voorbeeld om duidelijk te maken dat het onderwijs echt niet anders is dan andere sectoren. Het is altijd makkelijk om jezelf te verbijzonderen en daarmee de verantwoordelijkheid om te veranderen buiten jezelf te leggen; jij bent immers bijzonder en zou dus een speciale behandeling moeten krijgen. Nee; onderwijs is niet anders, en hoeft vooral niet anders te zijn.

Wat is de oplossing?

Soms is het nodig om de noodzaak tot veranderen eerst te voelen om verandering teweeg te brengen. De oplossing ligt niet in een aanpassing van de WWZ. Terug naar vroeger is bijna nooit een goede veranderstrategie en vroeger was echt niet alles beter, beste onderwijsbestuurders. Er is een structureel probleem in de aanwas van nieuwe leerkrachten. Dat is de lange termijnoplossing hier. Maak het onderwijs weer spannend! Geef jonge leerkrachten de ruimte om hun vak uit te oefenen, te experimenteren en leerlingen uit te dagen het maximale eruit te halen. Faciliteer ze hierin met voldoende ontwikkelmogelijkheden, en draag de trots uit dat zij de verantwoordelijkheid gekregen hebben om de toekomst van ons land in het zadel te helpen. Onze nieuwe minister-president, maar ook de zuster aan het bed van onze kinderen, de ambtenaar die onze kinderen trouwt en de begrafenisondernemer die onze dierbaren naar hun laatste rustplaats brengt zit in jouw klas! Jouw klas! Dit vraagt om een stuk marketing en bedrevenheid in storytelling bij de PABO’s in Nederland. Ook hier hebben we denk ik met zijn allen een uitdaging. Overigens is dit niet een kwestie van enkel meer poen naar het onderwijs. Dit zit hem veel meer in cultuur. Van de minister, tot de staatssecretaris, de bestuursleden van de PO-raad, schoolbesturen en schooldirecteuren. Er is een frisse wind nodig om het onderwijs weer te doen laten leven onder aankomend studenten. Maar goed; dat is lange termijn. Op korte termijn is er gewoon een planningsissue. Simpel. Niet anders als bij een VVT instelling of de Politie of Brandweer. Beste scholen: ga plannen! Hier een de top 8 aan tips om te verbeteren:

• Voorspel je werkaanbod
  • Dit houdt in dat je het daadwerkelijke werk gaat voorspellen. Dit kan op basis van leerlingenaantallen of iets dergelijks en houdt ook rekening met studieuren, werkoverleggen etc.
• Analyseer je data
  • Seizoenspatronen in ziekte, verlof van je leerkrachten, eerdere inzet van invalkrachten etc; maak inzichtelijk (statistisch onderbouwd) hoe de inzetbaarheid van je populatie leerkrachten eruit ziet.
• Ga een capaciteitsplan maken
  • Voeg bovenstaande samen en maak op weekniveau een capacteitsplan; heb ik genoeg leerkrachturen om mijn werkaanbod op te kunnen vangen?
  • Kijk ver vooruit; zwangerschapsverlof of verlof voor bijzondere dingen zoals trouwerijen/jubilea etc kan je plannen!
  • Plan je ziekte ook in; vergeet ook niet een reservering te nemen voor ziekte. Extrapoleer je ziekteverzuim met patroon over je pool.
• Creëer flexibiliteit
  • Leerlingen hebben behoefte aan vaste gezichten; maak leerkrachten inzetbaar op meerdere groepen, desnoods krijgt iedereen meerdere klassen, hiermee spreid je risico’s en laat je leerlingen meteen wennen aan meerdere leerkrachten voor de klas (iets wat in het voortgezet onderwijs niet anders is).
  • Onderbouw de behoefte aan flexkrachten. Richt daarmee ofwel zelf, of in groter verband met meerdere scholen een flexpool.
• Neem afscheid van leerkrachten met lage inzetbaarheid
  • Kijk goed naar de samenstelling van je pool leerkrachten en neem afscheid van leerkrachten die niet flexibel genoeg zijn.
  • Vervang dan ook met flexibele krachten. Kan best op een vast contract overigens, maar flexibel inzetbaar over klassen heen.
• Ga geld ophalen
  • Als het budget vanuit de overheid niet groot genoeg is, ga dan slimme dingen doen met geld. Bespaar op kosten en investeer hiermee in extra leerkrachten. Een leerkracht kost gemiddeld zo’n 54.000 euro per jaar (bron: Kosten leerkracht (CNVO)), gemiddeld LA-salaris maal detafactor van 1,5, pagina 368) Op een school met 250 leerlingen is dat 216 euro per leerling per jaar aan extra geld welke je nodig hebt. Verhoog de ouderbijdrage, ga iets met sponsors doen; wees creatief!
• Ontwikkel een roostermethodiek
  • Bekijk of een andere roostermethodiek ofwel de risico’s bij uitval minimaliseert, danwel de uren voor leerkrachten vergroot. Denk aan vijf gelijke dagen model, continurooster of iets dergelijks.
  • Rooster leerkrachten ook in; dit klinkt overbodig; iedereen weet toch wie wanneer er is? Nou, niet meer als je de werktijden flexibiliseert; vaste afspraken over dagen vrij o.i.d. zou je zoveel mogelijk moeten beperken.
• Leer van je fouten
  • Volgens mij een belangrijke les in het onderwijs: LEER! Analyseer wat er niet goed gegaan is als er bijv. iets niet gelukt is bij het regelen van vervanging en stuur daarop bij voor de volgende keer

Een leven lang leren

Ook dit geldt voor leraren. En niet alleen leren in hun vak en leermethodieken, maar ook in het besturen van een school. Ongetwijfeld is de discussie over de WWZ en Onderwijs nog lang niet voorbij en zal er waarschijnlijk wel een of andere regeling komen om scholen hierbij te helpen; wat wellicht ook goed is. Maar de echte ingreep om het onderwijs drastisch anders in te richten en te besturen moet nog komen. Zoals ik zei; soms moet de noodzaak eerst zichtbaar worden voordat er iets gebeurd. Ik denk iets met krantenkoppen dat er op een school kinderen naar huis worden gestuurd. Misschien een toekomstig kleinkind van minister Bussemaker?